Zwarte en grijze lijst
Als contractspartijen zichzelf veilig willen stellen voor de mogelijke gevolgen van een contract, worden vaak bedingen in de algemene voorwaarden of in een apart hoofdstuk van de overeenkomst vastgelegd. Maar mag je zomaar enkele gevolgen uitsluiten?
Plaats direct je vraag
Waarom een advocaat bij de zwarte/grijze lijst?
De zwarte/grijze lijst is opgesteld in de wet om te voorkomen dat er bedingen worden opgenomen die niet zijn toegestaan. Deze bedingen zouden immers redelijk onbezwarend zijn. Deze bedingen zijn opgenomen in artikel 236 (zwarte lijst) en 237 (grijze lijst) van Boek 6 van het Burgerlijk Wetboek. De zwarte lijst is duidelijk: het is niet toegestaan om deze onderwerpen in een beding op te nemen. Een advocaat zal voornamelijk adviseren over de grijze lijst. Deze grijze lijst is niet zo zwart-wit als de zwarte lijst, omdat de onderwerpen ‘verdacht’ zijn. Het is dus niet direct redelijk bezwarend voor de andere contractspartij als dit beding zou zijn opgenomen, maar er moet wel een goede uitleg zijn waarom het beding in die situatie opgenomen zou zijn. Een advocaat zal kunnen helpen met deze beoordeling en het contract trachten zo waterdicht mogelijk op te stellen. Meestal zijn het de ondernemers die een beding in een contract opnemen en dat uiteindelijk de consument of particulier een beroep kan doen op de zwarte of grijze lijst. Het is echter ook mogelijk voor de ondernemer om zich onder de bescherming van de zwarte of grijze scharen. Hoe dit mogelijk is en wat hier voor nodig is, kan door een advocaat verduidelijkt worden.
Wat is de reflexwerking van de zwarte en grijze lijst?
Als je als ondernemer de bescherming wilt genieten van artikel 236 en 237 van boek 6 van het Burgerlijk Wetboek, kun je een beroep doen op de reflexwerking van genoemde artikelen. De artikelen zijn officieel geschreven voor consumenten, maar voor ondernemers kunnen ze worden weerspiegeld. Waarom dit kan? Er bestaat echter geen officiële regeling in de wet waar deze weerspiegeling is vastgelegd. Het blijkt echter uit de toepassing van de zwarte/grijze lijst dat ondernemers op grond van de redelijkheid en billijkheid ook bescherming genieten. Stel dat een beding onredelijk bezwarend is, dan zal dit vernietigbaar zijn. Deze onredelijkheid kan zich voordoen ten aanzien van de consument, maar ook ten aanzien van de ondernemer. Het criterium van onredelijk bezwarend vindt dus zijn grondslag in de redelijkheid en billijkheid die wel in de wet zijn opgenomen.
Het is niet vanzelfsprekend dat een ondernemer zich kan beroepen op de reflexwerking van de zwarte/ grijze lijst. Ten eerste dient vast te staan of er sprake is van een kleine of grote onderneming. Kleine onderneming, zoals een zzp’er of kleine winkeliers, kunnen in bepaalde gevallen worden gelijkgesteld aan een consument. In die situaties zullen zij bescherming van de reflexwerking genieten. Dit geldt tevens voor verenigingen en stichtingen die bijvoorbeeld een koopovereenkomst zijn aangegaan met een groothandel. Het verschil is vooral te vinden in de capaciteit. Een grote ondernemer heeft vaak een eigen jurist in dienst. Deze jurist heeft vooraf de overeenkomst kunnen opstellen en kunnen controleren. Het komt niet snel voor dat een grote onderneming een beroep zal doen op de reflexwerking.
Uiteindelijk zal de aard van de overeenkomst beoordeeld worden: houdt de overeenkomst verband met de het uitoefenen van het bedrijf van degene die de overeenkomst aangaat? Het volgende voorbeeld maakt het bovenstaande duidelijk:
Voorbeeld
De loodgieter Friso is ervaren in zijn vakgebied. Hij heeft al bij veel klanten de puntjes op de i verzorgd na het bouwen van hun huis. Hij koopt regelmatig zijn materiaal en weet precies wat hem te wachten staat. Hij kent de regels en hij is zich bewust van de risico’s. Friso heeft zelden een dag vrij, maar heeft aankomende dagen besloten om tijd voor zijn gezin te nemen. Een van deze dagen gaat hij samen met zijn vrouw naar de woonboulevard om een nieuwe keuken aan te schaffen. Ze slagen en sluiten een koopovereenkomst. Hij heeft hierbij te kennen gegeven dat hij kan helpen bij het inbouwen van de keuken en dat hij de wasbak en vaatwasser zal aansluiten.
Ten aanzien van de kennis over de loodgieterzaken, zal Friso niet beschermd worden. Hij heeft hier immers genoeg kennis over om te weten wat wel en niet mogelijk is. Ten aanzien van de aanschaf van de keuken, handelt hij gewoonlijk als consument. Ook al biedt hij aan dat hij zelf de vaatwasser en wasbak zal aansluiten, alsnog heeft de verkoper een grote hoeveelheid aan kennis over de keuken. Friso zal dus ten aanzien van de keuken bescherming genieten, maar ten aanzien van de spullen die hij koopt vanwege zijn werk, zal hij waarschijnlijk de plaats van de ondernemer vervullen en geniet hij mogelijk niet van de bescherming.
Wat is een onredelijk bezwarend beding?
Het begrip is al meerdere malen genoemd, maar wat is onredelijk bezwarend? Een onredelijk bezwarende bepaling zal teveel in het belang van de ondernemer en in het nadeel van de wederpartij werken. De zwarte en grijze lijsten zijn een resultaat van deze bepaling. In deze lijsten wordt een weergave gegeven van zaken die zeker onredelijk bezwarend zijn en welke zaken te betwisten zijn. Voorbeelden van bepalingen die op de zwarte lijst staan, maar regelmatig te vinden zijn in de algemene voorwaarden.
- ‘Consument kan geen nakoming van de ondernemer vorderen.’
- ‘De ondernemer mag de prijs binnen drie maanden na sluiten van de overeenkomst verhogen.‘
- ‘Na één jaar wordt uw abonnement stilzwijgend verlengd.’
Het laatste voorbeeld is wellicht een bekende. Bij contracten ten opzichte van telefonie wordt vaak een bepaling opgenomen dat na een jaar het abonnement automatisch zal doorlopen. Deze bepaling is nog niet zo lang geleden opgenomen op de zwarte lijst. Het is namelijk alleen in het voordeel van de ondernemer en niet van de consument.
Op de grijze lijst staan niet directe bepalingen, maar bepalingen die een beperking opleggen. Deze bepalingen beperking bijvoorbeeld verplichtingen van de ondernemer. Denk aan de volgende bepalingen:
- ‘De ondernemer zal binnen een termijn van 1 jaar de overeenkomst nakomen.’
- ‘De ondernemer is niet aansprakelijk voor alle schade die na het sluiten van de overeenkomst blijkt.’
De laatste bepaling is gericht op het uitsluiten van productaansprakelijkheid en wellicht de algemene aansprakelijkheid die een onderneming op zich neemt bij het aangaan van een koopcontract. Hierdoor dien je dus altijd de algemene voorwaarden in de gaten te houden. Aangezien het vaak een grote hoeveelheid aan tekst is, zal niet iedere persoon elk detail lezen. Mocht je twijfelen over een grote aankoop? Vraag een advocaat om advies. Zij hebben handigheid in het scannen van teksten en de belangrijke zaken eruit halen.
Wat zijn de gevolgen van de zwarte en grijze lijst voor de algemene voorwaarden?
Algemene voorwaarden worden toegevoegd aan een overeenkomst. Bepaalde zaken zullen voor een onderneming onveranderd blijven. In plaats van telkens de regelingen in de overeenkomst op te nemen, wordt vanuit de persoonlijke overeenkomst verwezen naar de standaard algemene voorwaarden. In deze algemene voorwaarden mogen geen bepalingen zijn opgenomen die onredelijk bezwarend zijn. Indien bijvoorbeeld aansprakelijkheid is uitgesloten of een termijn voor de ondernemer wordt gesteld dat onredelijk lang is, dan zal een advocaat jou hierop wijze. Indien je de overeenkomst hebt gesloten, is er een mogelijkheid om tegen deze bepaling in de overeenkomst op te komen, namelijk door je te beroepen op de vernietigbaarheid van de onredelijk bezwarende bepaling.
Als het een bepaling is die op de zwarte lijst staat, zal de bepaling op geen enkele wijze nog geldig worden verklaard. De zwarte lijst bepaalt immers welke bepalingen onredelijk bezwarend zijn en leidt tot de vernietigbaarheid van die specifieke bepaling. Het gevolg is hierbij dus niet dat de overeenkomst vernietigbaar wordt. Stel dat de bepaling overheersend was voor de overeenkomst, dan zal inderdaad moeten worden aangetoond dat er bijvoorbeeld dwaling heeft plaatsgevonden. Dit is echter een vergaand gevolg en gebruikelijk zal zijn dat je, zonder gerechtelijke procedure, de bepaling kunt vernietigen. De ondernemer kan dan geen beroep meer doen op deze bepaling en de overige afspraken kunnen nog steeds nagekomen worden. Bij een bepaling van de grijze lijst, krijgt de ondernemer nog de kans om aan te tonen dat de bepaling niet onredelijk bezwarend is. Dit kan een conflict opleveren waar uiteindelijk een beslissing genomen moet worden. Mocht dit niet onderling geschieden, dan is een onafhankelijke partij een mogelijke oplossing.